ЕАЭБ келечеги же Путиндин кыялы орундалдыбы?

Мындан бир нече жыл мурун Евразия экономикалык биримдик түзүлгөнгө чейин, бул биримдик бир гана Владимир Путиндин кыялы, СССРди көп ностальгияга кылган адамдардын көңүлү үчүн деген сыяктуу кептер арбын айтылган. А бирок аныгында бул кызматташуу күндөн күнгө күчөп, кулачын башка мамлекеттерге жайууга да даяр турат.

8-декабрдан 10-декабрга чейин Кыргызстандын президенти Садыр Жапаровдун төрагалыгы астында Бишкекте Евразия экономикалык биримдигинин мамлекет башчыларынын – премьер-министрдин катышуусунда Жогорку Евразиялык экономикалык кеңештин жыйыны болуп өттү. 

Ага Армениянын президенти Никол Пашинян, Беларусь Республикасынын президенти Александр Лукашенко, Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев, Россиянын президенти Владимир Путин, Кубанын президенти Мигель Диас-Канель Бермудес (видео кайрылуу аркылуу) ), Өзбекстандын премьер-министри Абдулла Арипов, Евразия экономикалык комиссиясынын коллегиясынын төрагасы Михаил Мясникович катышышты.

ЕАЭБ саммити кыйын кезеңге туш болду, бирок дүйнөдөгү оор геосаясий кырдаалга карабастан, соода көлөмүн көбөйтүүнү улантууда. Орус-украин согушу ЕАЭБдин ишмердүүлүгүнө таасирин тийгизгени талашсыз.  Орусияга каршы санкциялар “катышуучу өлкөлөрдүн экономикасына кысым көрсөтүүдө”.  Бул тууралуу катышуучу мамлекеттердин мамлекет башчылары да айтышты.

Орусияга каршы санкциялардын киргизилиши катышуучулардын ортосундагы мамилени бир топ солкулдатып, биримдиктин ыдырашы мүмкүн деген божомолдор айтыла баштаган:

• Орусиялык өнөктөшкө ишенбөөчүлүк күчөдү;
• Санкциялар бүткүл союздун экономикасына катуу сокку урду;
• Улуттук валюталар арзандады.

Бул өзгөрүүлөрдүн баары, катышуучу өлкөлөрдү жаңы өнөктөштөрдү жана өз ара кызматташуунун жаңы каналдарын издөөгө түрттү.  Бирок буга чейин иштеп жаткан машина да натыйжаларды бере баштады.

«Биздин ЕАЭБ алкагындагы активдүү кызматташуубуз дүйнөлүк тенденциялардан позитивдүү түрдө айырмаланат жана бул кубандырат.  Тышкы факторлордун басымына карабастан, Казакстандын ЕАЭБ өлкөлөрү менен соода жүгүртүүсү үстүбүздөгү жылдын январь-октябрь айларында 7%дан ашык өсүп, 23 млрд долларды түздү.  

Ири масштабдуу биргелешкен долбоорлор ишке ашырылып, өз ара эсептешүүлөрдө улуттук валюталардын үлүшү көбөйүүдө.  Мындай позитивдүү тенденция өз ара аракеттенүүнүн жогорку деңгээлин жана интеграциялык өнөктөштүгүбүздүн олуттуу потенциалын ачык көрсөтүп турат”,- деди Касым-Жомарт Токаев ЕАЭБ саммитинде.

Анын айтымында, азыркы геосаясий туруксуздуктун шартында ЕАЭБ өлкөлөрү үчүн экономикалык байланыштарды сактоо жана бекемдөө, бирдиктүү принциптердин жана максаттардын алкагында соода-экономикалык кызматташтыкты өнүктүрүү боюнча күч-аракеттерди бириктирүү өтө маанилүү.

«Өз убагында жана тайманбастык менен кабыл алынган чечимдер гана соодада жана экономикада өсүштүн жаңы чекиттерин издөөгө жардам берет.  Казакстандын чек ара аймактарында продукцияны сатуунун заманбап жана эффективдүү инфраструктурасын түзүү үчүн бүткүл евразиялык мейкиндик үчүн соода түйүндөрүнүн системасы түзүлүүдө», — деди Токаев жакында Россия менен болгон чек ара аралык эки тараптуу кызматташуу форумунда.

Евразия Биримдигинин ири пландары

Маселен, Евразия экономикалык комиссиясы «Бир алкак жана жол» курулушун Евразия экономикалык биримдигинин өнүгүү пландары менен байланыштырууга артыкчылык берет.  Кытай менен диалог дээрлик Биримдик түзүлгөндөн жана “Бир алкак, бир жол” демилгеси башталгандан бери уланып келет.  Бүгүнкү күндө тараптар ЕАЭБ менен Кытайдын ортосунда түзүлгөн Соода-экономикалык кызматташуу келишимин активдүү ишке ашырууда.  

Кытай менен кызматташуунун приоритеттүү багыттарынын бири санариптик транспорттук коридорлорду куруу болуп саналат, ал санариптик Жибек жолун түзүү максаттарына толук шайкеш келет жана аймактагы байланыштын жаңы деңгээлин камсыз кылууга багытталган.

Саммиттин күн тартибинде дагы төмөнкү маселелер каралды: бирдиктүү газ рыногунун мүмкүнчүлүктөрү, ички соодада калган тоскоолдуктарды жоюу, ЕАЭБ алкагында кызматташуу боюнча ири долбоорлорду каржылоо, үчүнчү өлкөлөр менен жаңы эркин соода аймактары.

ЕАЭБде кызматташуу боюнча артыкчылыктуу чет элдик өнөктөштөрдүн тизмесине Кытай, Индия, Египет, Вьетнам, Бириккен Араб Эмираттары, Бразилия, Индонезия, Мексика, Түркия жана Өзбекстан кирет.
|
Айта кетсек, Өзбекстан уюмга 2020-жылы байкоочу статусун алып, ошондон бери ЕАЭБдеги өнөктөштөрү менен кызматташууну кеңейтүүдө.  Эксперттер арасында кызуу талкууланып жаткан Казакстан, Россия жана Өзбекстандын “үчтүк газ союзунун” түзүлүшү мүмкүн экендиги Өзбекстандын ЕАЭБге болгон кызыгуусуна мисал боло алат.  

Белгилей кетсек, “газ демилгеси” бул үч өлкө үчүн эле эмес, келечекте бирдиктүү энергетикалык рынокту калыптандыруу жана интеграциялык бирикмеге жаңы өнөктөштөрдү тартуу аркылуу бүтүндөй ЕАЭБ үчүн пайдалуу.

Дүйнөдөгү экономикалык кырдаал, терс божомолдор Евразия экономикалык биримдигине кирген мамлекеттердин лидерлеринин көз карашына таасирин тийгизген жок жана алар ЕАЭБ алкагында кызматташууну улантууга жана кеңейтүүгө ниеттенүүдө.