Жерүйдөгү фабрика ишке киргенден кийин, бюджетке жылына 4 млрд сомго чейин каражат түшүп турат

Өткөн жумада парламент жаңы өкмөттүн курамын бекитти, ал өлкөнүн экономикасын сактап калуу үчүн колунан келишинче аракет кылышы керек экенин айтты.

Кыргызстандын экономикасын сактап калуу оңой болбойт, анткени ал былтыркы коронавирус эпидемиясынан кийин, ошондой эле башаламандыктардан кийин туңгуюкта турат. Өткөн жылдагы чек аралардын жабылышы жана өлкөдөгү чектөөлөрдөн улам ишкерлер да мүмкүн болушунча бизнесиз сактап калуу аракетин көрүшүүдө.

Мындан тышкары, республикалык бюджеттин кирешелери, өкмөттүн болжолдоолоруна ылайык, 163 миллиард сомду, ал эми чыгашалары 170 миллиардды түзөт. Адатта, өлкө 2021-жылга 7 миллиард сом таңкыстык менен кадам таштаган.

Бирок, каржынын жетишсиздиги алда канча чоңураак жана диспропорциялуу түрдө жогору болмок. Өкмөт, мурдагыдай эле, Кыргызстанда экономикалык иш-аракеттерди жүргүзгөн чет элдик инвестициялары бар компаниялардын, мисалы, "Альянс Алтын" ЖЧКсынын каражаттарына таянат.

Баса, компания бир нече ири долбоорлорду баштоо менен жумушчу орундарды түзүп, ошону менен катары эле салык кирешелеринин көбөйүшүнө салым кошоруна үмүттөнүп жаткандыгын Кыргыз Республикасынын өкмөтү, министрлер кабинети ачык жана түздөн-түз билдирген, анын сап башында  Талас облусундагы Жерүй кениндеги алтын өндүрүүчү фабриканын "Альянс Алтын" компаниясы бар.

"Альянс Алтын" өткөн жылы алтын казып алууну баштоону пландаштырган. Бирок октябрь окуяларына байланыштуу пландарды 2021-жылга жылдырууга туура келген. Бул ишкана толугу менен ишке кириши менен 1 миң жаңы жумуш орундары түзүлөт.

Министрлер кабинети инвесторлорго үмүт артканы түшүнүктүү. Мисалы, "Альянс Алтын" 2016-2020-жылдар аралыгында бюджетке жана социалдык фондго 803 миллион сом которду, анын 164 миллион сому социалдык фондго которулган. Алтын өндүрүүчү фабрика ишке киргенден кийин, Кыргыз Республикасынын бюджетине жылдык төлөмдөр алтындын баасына жараша 3-4 миллиард сомго чейин көбөйөт.

Ал эми, Талас облусуна бөлүнгөн жардамдар боюнча айта турган болсок, салык жана башка чегерүүлөр компаниянын иши башталгандан тартып 2021-жылдын 31-январына чейин 839,6 млн сом. Мындан тышкары, 600 миллион сом “Бакубат Талас” жардам фондусуна которулуп, анын 220 миллион сому калкты социалдык колдоого багытталган.

Кыргызстан үчүн эң татаал жана оор мезгилде "Альянс Алтын" ар дайым колдоп келген. Мисалы, коронавирус пандемиясы учурунда, “кара июнь” айында ондогон адамдардын өмүрүн алган падемиянын туу чокусу учурунда “Альянс Алтын”  эбегейсиз зор колдоо көрсөткөн. Өлкөдө кычкылтек концентраторлору жана медициналык шаймандар жетишсиз болчу. Жада калса дарыгерлерде башталгыч маскалар жана кол каптар болгон эмес. Дал ушул учурда “Альянс Алтын” биринчи кезекте 6,8 миллион сомго медициналык жабдууларды сатып алган. Алар жасалма дем алдыруучу аппараттар, импульстук оксиметрлер жана өмүрдү сактап калуу үчүн керектүү кычкылтек концентраторлору. 3,9 миллион сомго дары-дармектер жана дезинфекциялоочу каражаттар, ошондой эле жеке коргонуу каражаттары которулган. Ошондой эле, "Альянс Алтын" дээрлик 1 миллион сомго азык-түлүк сатып алып, карантин учурунда кыйналып турган элге жардам ирээтинде берген.

Компаниянын ушунча узак жолду басып өткөндөн кийин, өлкөгө көрсөтүлгөн жардамдардан жана "Альянс Алтын" компаниясынын салык төлөмдөрүнөн кийин компаниянын өзүн коргоо маселеси келип чыккан. 

Эгерде октябрь окуялары болбогондо, анда, алтынды өндүрүүчү фабриканы ишке киргизүүнүн алдында турган компания Жерүй кенинен биринчи алтын куймасын өндүрүп алмак. Бирок, тилекке каршы, белгисиз адамдар Жерүй кенин өрттөп, тоноп кетишти. Бул мыйзамсыз аракеттер компанияга 15 миллион доллардан ашык зыян келтирген.

Бирок, өлкө жетекчилигинин буругуна ылайык бүгүнкү күндө тоо-кен ишканалары коопсуздук жагынан камсыздалышы керек, ошондуктан алар тез арада ишти калыбына келтире алышат. Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров, өкмөт мындан аркы иш үчүн коопсуз чөйрөнүн кепилдигин берүүгө даяр экендигин билдирди.

 «Жерүй кени өз ишин улантат. Кыргызстандагы тоо-кен ишканалары өз ишин токтотпошу керек. Мындан өлкө пайда таппайт, ошондуктан тармактагы көйгөйлөр элдин жана инвесторлордун кызыкчылыгы үчүн чечилиши керек ”, - деди Жапаров октябрь айынын ортосунда өткөн маалымат жыйынында.

Өрттөө жана тоноо фактылары боюнча Жапаров: "Азыр укук коргоо органдары Жерүйдөгү жабдууларды өрттөө боюнча тергөө иштерин жүргүзүп жатат", - деп билдирген.

Инвесторлорду коргоо жана коопсуз чөйрөнү камсыз кылуу ар бир мамлекетте экономикалык өнүгүүнүн өзгөрүлгүс мыйзамдарынын бири. Бирок, акыркы окуялардан кийин Кыргызстанга чет элдик инвесторлордун каражат салууга болгон каалоосу дагы бир жолу солгундады.